Ferill 145. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
1992. – 1062 ár frá stofnun Alþingis.
116. löggjafarþing. – 145 . mál.
166. Frumvarp til lánsfjárlaga
fyrir árið 1993.
(Lagt fyrir Alþingi á 116. löggjafarþingi 1992.)
I. KAFLI
Lántökur ríkissjóðs.
1. gr.
Fjármálaráðherra fyrir hönd ríkissjóðs er heimilt að taka að láni allt að 15.800 m.kr. á árinu 1993.2. gr.
Lánsfé skv. 1. gr. skal ráðstafað í samræmi við ákvæði fjárlaga fyrir árið 1993 og þessara laga.3. gr.
Fjármálaráðherra er heimilt að endurlána allt að 6.230 m.kr. af fjárhæð skv. 1. gr. til eftirtalinna aðila:II. KAFLI
Ríkisábyrgðir.
4. gr.
Eftirtöldum aðilum, sem heimild hafa í sérlögum til lántöku, er heimilt að nýta þær á árinu 1993 með þeim takmörkunum sem tilgreindar eru í 1.–9. tölul. þessarar greinar, sbr. 13. gr. laga nr. 84/1985, um breytingu á lögum nr. 52/1966, um ríkisbókhald, gerð ríkisreiknings og fjárlaga:5. gr.
Fjármálaráðherra fyrir hönd ríkissjóðs er heimilt að ábyrgjast með sjálfskuldarábyrgð lántökur eftirtalinna aðila á árinu 1993:
III. KAFLI
Ýmis ákvæði um lánsfjármál.
6. gr.
Lántökur samkvæmt lögum þessum skulu fara fram innan lands eða utan eins og kemur fram í viðauka með lögum þessum. Útgáfa markaðsverðbréfa á Íslandi skal ávallt teljast til innlendrar lántöku.Standi sérstaklega á er fjármálaráðherra heimilt að víkja frá skiptingu skv. 1. mgr. um lántökur ríkissjóðs og að höfðu samráði við bankastjórn Seðlabanka Íslands.
7. gr.
Fjármálaráðherra fyrir hönd ríkissjóðs getur heimilað þeim aðilum sem njóta ríkis-ábyrgðar á lántökum sínum:8. gr.
Hyggist aðilar, sem njóta ríkisábyrgðar á lántökum sínum, nýta heimildir II. kafla eða 7. gr. skulu þeir gæta ákvæða 2. mgr. 7. gr. laga nr. 43/1990, um Lánasýslu ríkisins.9. gr.
Yfirtekin lán, ábyrgðir veittar á lántökum þriðja aðila og milliganga um töku erlendra lána fyrir innlenda aðila á grundvelli auglýsingar viðskiptaráðuneytis, um erlendar lántökur og leigusamninga vegna innflutnings á vélum, tækjum og búnaði til atvinnurekstrar, eða annarra heimilda veittum einstökum fyrirtækjum telst til lántöku og skal rúmast innan þeirra heimilda sem tilgreindar eru í II. kafla.10. gr.
Erlendar fjárhæðir skulu miðast við kaupgengi íslensku krónunnar samkvæmt gengisskráningu Seðlabanka Íslands á staðfestingardegi lánsfjárlaga.IV. KAFLI
Ráðstafanir vegna fjárlaga 1993.
11. gr.
Framlög ríkissjóðs samkvæmt eftirtöldum lögum og lagaákvæðum skulu ákveðin í fjárlögum 1993:V. KAFLI
Gildistökuákvæði.
12. gr.
Lántökuheimildir og heimildir til ríkisábyrgða, sem tilgreindar eru í I.–III. kafla laga þessara, gilda á árinu 1993. Heimildir verða þó nýttar til 1. apríl 1994 standi sérstaklega á og samþykki fjármálaráðherra komi til.13. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.Viðauki.
Heimilaðar innlendar og erlendar lántökur hins opinbera 1993.
Innlend
Erlend
Heildar-
Í milljónum króna
lántaka
lántaka
lántökur
Ríkissjóður Íslands
10.700
5.100
15.800
Landsvirkjun
-
7.450
7.450
Byggingarsjóður ríkisins
2.290
-
2.290
Byggingarsjóður verkamanna
6.691
-
6.691
Húsbréfadeild Byggingarsjóðs ríkisins
12.000
-
12.000
Stofnlánadeild landbúnaðarins
400
300
700
Byggðastofnun
100
550
650
Iðnlánasjóður
100
2.200
2.300
Iðnþróunarsjóður
100
600
700
Fiskveiðasjóður
-
2.500
2.500
Ferðamálasjóður
-
130
130
Vatnsleysustrandarhreppur
-
55
55
Bæjarveitur Vestmannaeyja
-
12
12
Norræni fjárfestingarbankinn
-
22
22
Samtals
32.381
18.919
51.300
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Frumvarp til lánsfjárlaga 1993 nær til allra lána sem ríkissjóður hyggst taka eða ábyrgjast á árinu 1993. Þannig næst heildarsýn yfir ríkisábyrgðir á einum vettvangi.
Helsta nýmæli þessa frumvarps er að í viðauka, sem birtist með lagatexta, kemur fram hvernig ráðgert er að skipta lántökum einstakra aðila milli innlendra og erlendra markaða. Þó segir að fjármálaráðherra sé heimilt að víkja frá þeirri skiptingu hvað varðar ríkissjóð enda standi sérstaklega á og að höfðu samráði við bankastjórn Seðlabanka Íslands. Tvær meginástæður liggja hér að baki. Í fyrsta lagi er stefnt að því að taka fyrir yfirdrátt ríkissjóðs í Seðlabankanum um næstu áramót. Þannig þyrfti ríkissjóður strax á næsta ári að mæta allri lánsfjárþörf sinni á markaði. Mikilvægt er að sú breyting valdi ekki óæskilegum sveiflum á peningamarkaði. Í öðru lagi taka gildi um næstu áramót nýjar reglur um fjármagnsflutninga og þykir ástæða til að hafa þetta svigrúm verði verulegt fjárstreymi úr landinu.
Þá er í frumvarpinu ákvæði þess efnis að lögbundin framlög til ýmissa aðila og verkefna skuli ákveðin í fjárlögum 1993.
Hér á eftir verður fjallað um innlendan lánamarkað og heildarlánsfjárþörf hins opinbera. Þá er greint ítarlega frá lánsfjárþörf og lánsfjáröflun ríkissjóðs. Loks er fjallað um efnisinnihald hverrar greinar frumvarpsins.
Innlendur lánamarkaður.
Jafnvægi á lánamarkaði á þessu ári hefur verið betra en á undanförnum tveimur árum. Ástæða þess er að verulega hefur dregið úr lánsfjáreftirspurn. Minni ásókn í lánsfé ætti að öðru jöfnu að leiða til lækkunar raunvaxta, jafnvel þó að horfur séu á að peningalegur sparnaður verði ívið minni 1992 en á árinu 1991. Þessara áhrifa gætti á fyrri hluta ársins og fóru raunvextir þá lækkandi. Á síðustu mánuðum hafa raunvextir sveiflast á verðbréfamarkaði en það er fremur talið endurspegla veikleika hans en breytingar á framboði og eftirspurn. Á síðustu vikum hafa raunvextir á verðtryggðum skuldbindingum þó heldur þokast niður á við og sama gildir um vexti á óverðtryggðum skammtímabréfum.
Lánsfjáreftirspurn er talin hafa aukist um 4,2%, eða 27 milljarða króna, á fyrri hluta árs 1992 í stað 12,9%, eða 68 milljarða króna á sama tíma í fyrra. Lánsfjáreftirspurn hefur þannig dregist saman um 60%.
Lánsfjáreftirspurn innlendra aðila 1991–1992.
Hreyfing
Hreyfing
Árslok
Júnílok
jan.-jún.
jan.-jún.
Milljarðar króna á verðlagi í lok tímabils
1991
1992
1991
1992
Ríkissjóður og ríkisfyrirtæki
88
,3
94
,4
20
,3%
6
,5%
Sveitarfélög
20
,5
20
,0
-1
,0%
-2
,5%
Fyrirtæki
283
,1
288
,4
10
,7%
1
,8%
Heimili
210
,9
226
,7
14
,6%
7
,0%
Samtals
602
,8
629
,5
12
,9%
4
,2%
Lán til ríkisins jukust um 6,5% á fyrri hluta þessa árs saman borið við 20,3% á sama tíma í fyrra. Þetta sýnir glögglega þann árangur sem náðst hefur í ríkisfjármálum á árinu. Undanfarin ár og reyndar allan síðasta áratug hefur einnig verið mikil aukning á lánum til heimila. Nú virðist sem nokkuð sé að hægja á þeirri aukningu en lán til heimila jukust um 7,0% á fyrri helmingi þessa árs saman borið við 14,6% í fyrra. Lánsfjáreftirspurn fyrirtækja hefur dregist enn meira saman á síðustu þremur árum. Lán til þeirra jukust einungis um 1,8% á fyrri hluta árs 1992 saman borið við tæp 11% á sama tíma í fyrra. Sveitarfélög halda áfram að greiða niður skuldir sínar og drógust lán til þeirra saman um 2,5% á fyrri hluta ársins saman borið við 1% samdrátt á sama tímabili í fyrra. Minni lánsfjáreftirspurn skýrir mjög góða lausafjárstöðu bankakerfisins. Á yfirstandandi ári hefur hún batnað um 5,1 milljarð króna.
Framboð lánsfjár. Peningalegar eignir námu 439 milljörðum króna í lok júní 1992 og höfðu aukist um 5,2% á árinu. Þar af voru kerfisbundnar eignir 231 milljarður króna, en það eru fyrst og fremst eignir lífeyrissjóðanna. Uppsafnaður frjáls sparnaður, einkum bankainnlán og markaðsverðbréf, nam 208 milljörðum króna.
Samkvæmt endurskoðaðri áætlun Seðlabanka Íslands er talið að innlendur sparnaður verði um 34 milljarðar króna árið 1992, þar af kerfisbundinn sparnaður um 20 milljarðar króna, eða heldur meiri en á síðasta ári. Aukning frjáls sparnaðar verður hins vegar minni en á síðasta ári, eða 14 milljarðar króna.
Áætlað er að heildarsparnaður verði um 36 milljarðar króna á árinu 1993 og verði 9,3% af landsframleiðslu. Reiknað er með að kerfisbundinn sparnaður verði um 19 milljarðar króna en sá frjálsi um 17 milljarðar króna. Rétt er að undirstrika að skekkjumörk við þessar áætlanir eru veruleg og því verður að skoða niðurstöðurnar með fyrirvara.
Milljarðar króna
Aukning peningalegs sparnaðar
Lánsfjárþörf hins opinbera.
Lánsfjárþörf hins opinbera, eins og hún er hér skilgreind, breytist milli ára sem hér segir:
Milljarðar króna
Heildarlántökur hins opinbera árið 1993 eru áætlaðar um 52 milljarðar króna og afborganir 27 milljarðar. Hrein lánsfjárþörf er þannig áætluð röskir 25 milljarðar króna eða um 3 milljörðum króna lægri en á þessu ári. Áformað er að afla 17,6 milljarða króna á innlendum markaði, nettó, en 7,5 milljarða króna erlendis. Á þessu ári nema hreinar lántökur innan lands 22 milljörðum króna og erlendar lántökur 6,5 milljörðum króna, nettó.
Áætlað er að hrein lánsfjárþörf ríkissjóðs nemi 9,5 milljörðum króna á næsta ári saman borið við 10,8 milljarða króna árið 1992. Halli ríkissjóðs lækkar um 2,9 milljarða króna milli ára en á móti vega auknar lánahreyfingar. Hrein lánsfjáreftirspurn húsnæðislánakerfisins, þ.e. byggingarsjóðir og húsbréfaútgáfa, er talin nema 14,1 milljarði króna á næsta ári saman borið við 16,5 milljarða í ár. Þessi lækkun milli ára stafar að langmestu leyti af hærri afborgunum á næsta ári auk þess sem nokkuð dregur úr lánveitingum sjóðanna. Lántökur Landsvirkjunar aukast verulega milli ára, aðallega vegna aukinna afborgana. Lánsfjárþörf fjárfestingarlánasjóða atvinnuveganna er svipuð á næsta ári og í ár svo og erlend lánsfjárþörf sveitarfélaga. Ekki er áætlað fyrir innlendri lánsfjárþörf sveitarfélaga. Ítarlega umfjöllun um lánsfjármál ríkissjóðs og annarra opinberra aðila er að finna síðar í þessari greinargerð.
Á undanförnum árum hefur lánsfjárþörf hins opinbera aukist mjög mikið. Hér vegur þyngst lánsfjárþörf húsnæðislánakerfisins og ríkissjóðs. Á þessu ári hefur tekist að snúa þessari þróun við og er útlit fyrir að hrein lánsfjárþörf hins opinbera verði um 12 milljörðum króna minni á þessu ári en 1991. Á næsta ári er útlit fyrir að enn frekar dragi úr opinberri lánsfjárþörf eins og áður er komið fram. Eftirfarandi mynd sýnir þróun opinberrar lánsfjárþarfar á tímabilinu 1986-1993:
Lánsfjárþörf ríkissjóðs.
Heildarlánsfjárþörf ríkissjóðs er áætluð 15,8 milljarðar króna á árinu 1993. Greiddar afborganir af teknum lánum nema 6,3 milljörðum króna þannig að hrein lánsfjárþörf, þ.e. nýjar lántökur umfram afborganir af eldri lánum, er talin verða 9,5 milljarðar króna. Gangi þetta eftir hefur hrein lánsfjárþörf ríkissjóðs sem hlutfall af landsframleiðslu lækkað um tæp 40% frá árinu 1991, eða úr 3,9% í 2,4%. Eftirfarandi yfirlit sýnir lánsfjárþörf ríkissjóðs 1992 og 1993 og skiptingu hennar:
Greiðslugrunnur
Lán til ríkisins jukust um 6,5% á fyrri hluta þessa árs saman borið við 20,3% á sama tíma í fyrra. Þetta sýnir glögglega þann árangur sem náðst hefur í ríkisfjármálum á árinu. Undanfarin ár og reyndar allan síðasta áratug hefur einnig verið mikil aukning á lánum til heimila. Nú virðist sem nokkuð sé að hægja á þeirri aukningu en lán til heimila jukust um 7,0% á fyrri helmingi þessa árs saman borið við 14,6% í fyrra. Lánsfjáreftirspurn fyrirtækja hefur dregist enn meira saman á síðustu þremur árum. Lán til þeirra jukust einungis um 1,8% á fyrri hluta árs 1992 saman borið við tæp 11% á sama tíma í fyrra. Sveitarfélög halda áfram að greiða niður skuldir sínar og drógust lán til þeirra saman um 2,5% á fyrri hluta ársins saman borið við 1% samdrátt á sama tímabili í fyrra. Minni lánsfjáreftirspurn skýrir mjög góða lausafjárstöðu bankakerfisins. Á yfirstandandi ári hefur hún batnað um 5,1 milljarð króna.
Framboð lánsfjár. Peningalegar eignir námu 439 milljörðum króna í lok júní 1992 og höfðu aukist um 5,2% á árinu. Þar af voru kerfisbundnar eignir 231 milljarður króna, en það eru fyrst og fremst eignir lífeyrissjóðanna. Uppsafnaður frjáls sparnaður, einkum bankainnlán og markaðsverðbréf, nam 208 milljörðum króna.
Samkvæmt endurskoðaðri áætlun Seðlabanka Íslands er talið að innlendur sparnaður verði um 34 milljarðar króna árið 1992, þar af kerfisbundinn sparnaður um 20 milljarðar króna, eða heldur meiri en á síðasta ári. Aukning frjáls sparnaðar verður hins vegar minni en á síðasta ári, eða 14 milljarðar króna.
Áætlað er að heildarsparnaður verði um 36 milljarðar króna á árinu 1993 og verði 9,3% af landsframleiðslu. Reiknað er með að kerfisbundinn sparnaður verði um 19 milljarðar króna en sá frjálsi um 17 milljarðar króna. Rétt er að undirstrika að skekkjumörk við þessar áætlanir eru veruleg og því verður að skoða niðurstöðurnar með fyrirvara.
Áætlun um peningalegan sparnað 1991–1993.
Staða í árslok
Hrein aukning á meðalverðlagi
Áætlun
Spá
Áætlun
Spá
Milljarðar króna
1991
1992
1993
1991
1992
1993
Peningalegur sparnaður
418
461
503
37
34
36
Frjáls
201
221
241
20
14
17
Kerfisbundinn
216
240
262
17
20
19
Aukning peningalegs sparnaðar
sem hlutfall af landsframleiðslu
9,7%
8,9%
9,3%
Lánsfjárþörf hins opinbera.
Lánsfjárþörf hins opinbera, eins og hún er hér skilgreind, breytist milli ára sem hér segir:
Lánsfjárþörf hins opinbera 1992 og 1993.
Áætlun 1992
Áætlun 1993
Milljarðar króna
Innlent
Erlent
Alls
Innlent
Erlent
Alls
Lántökur
33,7
18,6
52,3
32,1
20,1
52,2
Opinberir aðilar
11,9
12,0
23,9
10,7
13,6
24,3
Ríkissjóður A-hluti
11,9
7,5
19,4
10,7
5,1
15,8
Ríkisfyrirtæki
-
3,6
3,6
-
7,5
7,5
Sveitarfélög
-
0,9
0,9
-
1,0
1,0
Opinberar lánastofnanir
21,8
6,6
28,4
21,4
6,5
27,9
Byggingarsjóðir
9,2
-
9,2
8,8
-
8,8
Húsbréf
12,0
-
12,0
12,0
-
12,0
Aðrir
0,6
6,6
7,2
0,6
6,5
7,1
Afborganir
11,7
12,1
23,8
14,5
12,6
27,1
Opinberir aðilar
4,1
9,0
13,1
4,5
9,0
13,5
Ríkissjóður A-hluti
4,1
4,5
8,6
4,5
1,8
6,3
Ríkisfyrirtæki
-
3,9
3,9
-
6,7
6,7
Sveitarfélög
-
0,6
0,6
-
0,5
0,5
Opinberar lánastofnanir
7,6
3,1
10,7
10,0
3,6
13,6
Byggingarsjóðir
3,7
-
3,7
4,7
-
4,7
Húsbréf
1,0
-
1,0
2,0
-
2,0
Aðrir
2,9
3,1
6,0
3,3
3,6
6,9
Hrein lánsfjárþörf
22,0
6,5
28,5
17,6
7,5
25,1
Hlutfall af landsframleiðslu
5,7%
1,7%
7,4%
4,5%
1,9%
6,4%
Heildarlántökur hins opinbera árið 1993 eru áætlaðar um 52 milljarðar króna og afborganir 27 milljarðar. Hrein lánsfjárþörf er þannig áætluð röskir 25 milljarðar króna eða um 3 milljörðum króna lægri en á þessu ári. Áformað er að afla 17,6 milljarða króna á innlendum markaði, nettó, en 7,5 milljarða króna erlendis. Á þessu ári nema hreinar lántökur innan lands 22 milljörðum króna og erlendar lántökur 6,5 milljörðum króna, nettó.
Áætlað er að hrein lánsfjárþörf ríkissjóðs nemi 9,5 milljörðum króna á næsta ári saman borið við 10,8 milljarða króna árið 1992. Halli ríkissjóðs lækkar um 2,9 milljarða króna milli ára en á móti vega auknar lánahreyfingar. Hrein lánsfjáreftirspurn húsnæðislánakerfisins, þ.e. byggingarsjóðir og húsbréfaútgáfa, er talin nema 14,1 milljarði króna á næsta ári saman borið við 16,5 milljarða í ár. Þessi lækkun milli ára stafar að langmestu leyti af hærri afborgunum á næsta ári auk þess sem nokkuð dregur úr lánveitingum sjóðanna. Lántökur Landsvirkjunar aukast verulega milli ára, aðallega vegna aukinna afborgana. Lánsfjárþörf fjárfestingarlánasjóða atvinnuveganna er svipuð á næsta ári og í ár svo og erlend lánsfjárþörf sveitarfélaga. Ekki er áætlað fyrir innlendri lánsfjárþörf sveitarfélaga. Ítarlega umfjöllun um lánsfjármál ríkissjóðs og annarra opinberra aðila er að finna síðar í þessari greinargerð.
Á undanförnum árum hefur lánsfjárþörf hins opinbera aukist mjög mikið. Hér vegur þyngst lánsfjárþörf húsnæðislánakerfisins og ríkissjóðs. Á þessu ári hefur tekist að snúa þessari þróun við og er útlit fyrir að hrein lánsfjárþörf hins opinbera verði um 12 milljörðum króna minni á þessu ári en 1991. Á næsta ári er útlit fyrir að enn frekar dragi úr opinberri lánsfjárþörf eins og áður er komið fram. Eftirfarandi mynd sýnir þróun opinberrar lánsfjárþarfar á tímabilinu 1986-1993:
Hrein lánsfjárþörf hins opinbera.
Lánsfjárþörf ríkissjóðs.
Heildarlánsfjárþörf ríkissjóðs er áætluð 15,8 milljarðar króna á árinu 1993. Greiddar afborganir af teknum lánum nema 6,3 milljörðum króna þannig að hrein lánsfjárþörf, þ.e. nýjar lántökur umfram afborganir af eldri lánum, er talin verða 9,5 milljarðar króna. Gangi þetta eftir hefur hrein lánsfjárþörf ríkissjóðs sem hlutfall af landsframleiðslu lækkað um tæp 40% frá árinu 1991, eða úr 3,9% í 2,4%. Eftirfarandi yfirlit sýnir lánsfjárþörf ríkissjóðs 1992 og 1993 og skiptingu hennar:
Áætlun
Frumvarp
1992
1993
Greiðslugrunnur
m.kr.
m.kr.
Rekstrarhalli ríkissjóðs
9.100
6.200
Veitt lán, nettó
1.790
3.030
Eignfærð framlög
280
370
Viðskiptareikningar
-400
-100
Hrein lánsfjárþörf
10.770
9.500
Afborganir af teknum lánum
8.585
6.300
Heildarlánsfjárþörf
19.355
15.800
Hér á eftir verður gerð nánari grein fyrir hvernig lánsfjárþörf ríkissjóðs er saman sett.
Veitt lán, nettó. Þessi liður sýnir hreyfingar á veittum lánum ríkissjóðs til lengri tíma en eins árs, þ.e. veitt ný lán að frádregnum afborgunum af eldri lánum. Á árinu 1993 er ráðgert að veita ný lán að fjárhæð 6.230 m.kr. til fyrirtækja og sjóða í B-hluta ríkissjóðs. Á móti koma innheimtar afborganir af eldri lánum sem eru áætlaðar samtals 3.200 m.kr. Veitt lán A-hluta ríkissjóðs, nettó, nema því samtals 3.030 m.kr. á árinu 1993. Eftirfarandi yfirlit sýnir nánari sundurliðun á hreyfingum veittra lána:
Áætlun
Frumvarp
1992
1993
Greiðslugrunnur
m.kr.
m.kr.
Veitt ný lán
5.840
6.230
Lánasjóður íslenskra námsmanna
2.815
3.540
Alþjóðaflugþjónustan
480
290
Atvinnutryggingardeild Byggðastofnunar
1.150
1.300
Póst- og símamálastofnun
-
1.100
Annað, sbr. 8. gr. lánsfjárlaga
1.395
-
Innheimtar afborganir af eldri lánum
4.050
3.200
Bundnar innlendu verðlagi
2.850
2.200
Bundnar erlendum gjaldmiðlum
1.200
1.000
Veitt lán, nettó
1.790
3.030
Eignfærð framlög. Hér er átt við stofnframlög ríkisins til alþjóðafjármálastofnana og til kaupa á hlutabréfum í innlendum fyrirtækjum, en báðir þessir liðir eru færðir í efnahagsreikning ríkissjóðs. Eignfærð framlög eru áætluð samtals 370 m.kr. á árinu 1993 saman borið við 280 m.kr. árið 1992. Aukning milli ára stafar aðallega af nýjum hlutafjárframlögum annars vegar til fyrirtækis sem tekur við hluta af starfsemi Ríkismats sjávarafurða og hins vegar til Slippstöðvarinnar hf. á Akureyri. Framlagið til Slippstöðvarinnar er háð sameiningu fyrirtækja og fjárhagslegri endurskipulagningu þar sem Akureyrarbær og hið sameinaða fyrirtæki leggja fram hvort um sig 30 milljónir króna í nýju hlutafé. Þá er nú veitt framlag til Norrænnar fjárfestingaráætlunar fyrir Eystrasaltsríkin í samræmi við ákvörðun fjármálaráðherra Norðurlanda frá því í sumar. Framlag til Alþjóðaþróunarfélagsins er vegna svokallaðrar IDA-9 áætlunar og er það lokagreiðsla. Framlag til Alþjóðagjaldeyrissjóðsins er vegna svokallaðrar ESAF-deildar.
Áætlun
Frumvarp
1992
1993
Greiðslugrunnur
m.kr.
m.kr.
Alþjóðabankinn, IBRD, Washington, DC
31
22
Alþjóðaþróunarfélagið, IDA, Washington, DC
109
107
Evrópubankinn, EBRD, London
49
48
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn, IMF, Washington, DC
25
32
Norræni þróunarsjóðurinn, NDF, Kaupmannahöfn
15
22
Norræna umhverfisfjármögnunarfélagið, NEFCO, Helsinki
6
6
Lánasjóður Vestur-Norðurlanda, Reykjavík
3
3
Norræn fjárfestingaráætlun fyrir Eystrasaltsríkin
-
11
Hlutafélag sem tekur við hluta af starfsemi Ríkismats sjávarafurða
-
25
Slippstöðin hf., Akureyri
-
30
Annað
42
64
Samtals
280
370
Viðskiptareikningar. Þessir reikningar taka til ýmissa skuldaviðurkenninga til skamms tíma vegna virðisaukaskatts, staðgreiðslu af launum, tryggingagjalds o.fl. Áætlað er að útstreymi umfram innstreymi á almennum viðskiptareikningum nemi 500 m.kr. á árinu 1993. Á móti vegur 600 m.kr. greiðsla frá Byggingarsjóði ríkisins. Hér er um að ræða 1.500 m.kr. lán sem ríkissjóður veitti sjóðnum á árinu 1991 til uppgjörs á skuld hans við Seðlabanka Íslands. Gert er ráð fyrir að 900 m.kr. greiðist í ár og 600 m.kr. lokagreiðsla verði á næsta ári. Í heild verður því innstreymi umfram útstreymi á viðskiptareikningum ríkissjóðs 100 m.kr. á árinu 1993.
Greiddar afborganir af teknum lánum. Greiddar afborganir af teknum lánum ríkissjóðs eru áætlaðar 6,3 milljarðar króna árið 1993 saman borið við 8,6 milljarða króna á þessu ári. Afborganir af erlendum lánum eru áætlaðar um 1,8 milljarðar króna í stað 4,5 milljarða króna á árinu 1992, en þýskt lán að fjárhæð 75 milljónir marka kom til greiðslu á þessu ári. Innlausn spariskírteina hækkar milli ára en hún var með allra minnsta móti í ár. Afborganir af öðrum innlendum lánum lækka verulega milli ára. Hér vegur þyngst að á þessu ári kemur til lokagreiðslu vegna yfirtekinna skulda Verðjöfnunarsjóðs fiskiðnaðarins. Eftirfarandi yfirlit sýnir áætlun um greiddar afborganir ríkissjóðs af lánum á árunum 1992 og 1993:
Áætlun
Frumvarp
1992
1993
Greiðslugrunnur
m.kr.
m.kr.
Innlausn spariskírteina
1.100
2.850
Önnur innlend lán
2.985
1.650
Erlend lán
4.500
1.800
Samtals
8.585
6.300
Lánsfjáröflun ríkissjóðs.
Hrein lánsfjárþörf ríkissjóðs 1993 nemur um 9,5 milljörðum króna. Miðað er við að lánsfjárþörf, sem svarar til áætlaðs halla ríkissjóðs, þ.e. 6,2 milljörðum króna, verði mætt á innlendum lánamarkaði. Þess sem eftir stendur, 3,3 milljarða króna, verður aflað með erlendu lánsfé. Tímasetning og skipting lántöku á innlendan og erlendan markað mun ráðast af aðstæðum.
Í áætlun Seðlabanka Íslands er gert ráð fyrir að peningalegur sparnaður á árinu 1993 verði um 36 milljarðar króna. Heildarlánsfjárþörf ríkissjóðs nemur samkvæmt þessu 44% af innlendum sparnaði á næsta ári saman borið við 57% í ár. Heildarlántökur ríkissjóðs innan lands eru áætlaðar 10,7 milljarðar króna og nemur tæpum 30% af innlendum sparnaði saman borið við 35% í ár. Mismunurinn er fenginn með erlendri lántöku. Eftirfarandi mynd sýnir heildarlánsfjárþörf og heildarlántökur ríkissjóðs á innlendum markaði sem hlutfall af árlegri aukningu peningalegs sparnaðar á tímabilinu 1986–1993. Jafnframt er sýndur peningalegur sparnaður á þessu tímabili sem hlutfall af landsframleiðslu:
Innlendur sparnaður og lántökur ríkissjóðs.
Samsetning lánsfjáröflunar. Á allra síðustu árum hefur hlutdeild skammtímabréfa, þ.e. ríkisvíxla og ríkisbréfa, aukist mjög í heildarlánsfjáröflun ríkissjóðs. Í september stóð stofn ríkisvíxla í 17,5 milljörðum króna og hafði aukist um rúma 9 milljarða króna frá áramótum. Til samanburðar má geta þess að stofninn var um 0,7 milljarðar króna í árslok 1988. Þá hafa ríkisbréf selst fyrir um 2,7 milljarða króna það sem af er árinu en þessi tegund verðbréfa kom fyrst á markað síðla árs 1990. Á sama tíma hefur útgáfa spariskírteina — einu langtímabréfa ríkissjóðs — dregist verulega saman og sala þeirra rétt hrokkið fyrir innlausn eldri spariskírteina. Þetta er óæskileg þróun þar sem skammtímabréfin kalla á stöðuga endurfjármögnun og stofn þeirra getur sveiflast niður á við með litlum fyrirvara og vaxtakjör gjörbreyst. Á seinasta ársfjórðungi 1991 voru t.d. leystir inn víxlar fyrir um 3 milljarða króna umfram sölu nýrra víxla á sama tímabili. Áhersla verður lögð á að auka hlutdeild langtímafjármögnunar í lánsfjáröflun ríkissjóðs.
Vextir ákvarðaðir á markaði. Á miðju þessu ári ákvað fjármálaráðherra að vextir af ríkisverðbréfum skyldu framvegis ráðast í útboðum í stað þess að vera fyrir fram ákveðnir af stjórnvöldum. Með þessu er vaxtaákvörðun á ríkisverðbréfum færð til markaðarins og því stigið veigamikið skref frá beinum afskiptum af vaxtaákvörðun í landinu. Jafnframt er fjármagnsmarkaðurinn með þessu styrktur til þess að mæta aukinni samkeppni við innlend sem erlend verðbréf. Í þessum útboðum geta löggilt verðbréfafyrirtæki, löggiltir verðbréfamiðlarar og bankastofnanir gert tilboð í tiltekna upphæð verðbréfa með ákveðinni ávöxtunarkröfu. Fyrstu verðbréfin, sem seld voru samkvæmt þessu fyrirkomulagi, voru ríkisbréf. Ákveðið hefur verið að bjóða út ríkisvíxla frá og með október og stefnt er að útboðum spariskírteina innan tíðar.
Fyrsta útboðið á ríkisbréfum fór fram 10. júní sl. og hafa þau verið haldin mánaðarlega síðan. Samtals hafa verið seld bréf fyrir um 2,7 milljarða króna og hafa vextir sem þau bera farið lækkandi. Eftirfarandi tafla sýnir helstu niðurstöður þessara útboða:
Heildar-
Tekin
Fjöldi
Meðal-
tilboð
Fjöldi
tilboð
tekinna
ávöxtun
Dagsetning útboðs
m.kr.
bjóðenda
m.kr.
boða
%
10. júní
982
67
506
32
11
,5
29. júní
934
71
550
47
11
,4
29. júlí
968
83
550
63
11
,1
26. ágúst
848
73
550
54
11
,1
29. september
730
66
500
54
10
,6
Yfirdráttarheimild í Seðlabanka afnumin. Ríkissjóður hefur um langt árabil haft yfirdráttarheimild á viðskiptareikningi sínum í Seðlabanka Íslands til að mæta árstíðabundnum sveiflum í fjármálum ríkissjóðs. Heimild til yfirdráttar í Seðlabanka, þegar erfiðlega hefur gengið að afla lánsfjár innan lands, hefur sætt vaxandi gagnrýni enda talið valda þenslu á peningamarkaði. Fyrr á þessu ári ákvað fjármálaráðherra að hverfa sem fyrst frá þessu fyrirkomulagi. Því var gerður samningur milli fjármálaráðuneytis og Seðlabanka sem takmarkar aðgang ríkissjóðs að yfirdrætti í Seðlabankanum við 3 milljarða króna á þessu ári. Um næstu áramót er stefnt að því að taka fyrir yfirdrátt ríkissjóðs í Seðlabankanum. Þannig kynni ríkissjóður strax á næsta ári að þurfa að mæta allri lánsfjárþörf sinni á markaði.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Heildarlánsfjárþörf ríkissjóðs er áætluð 15.800 m.kr. á árinu 1992. Þar af eru 6.200 m.kr. vegna halla ríkissjóðs, 6.300 m.kr. vegna afborgana af áður teknum lánum og 3.300 m.kr. vegna annarra lánahreyfinga. Nánari upplýsingar er að finna í kaflanum Lánsfjárþörf ríkissjóðs hér að framan.
Um 2. gr.
Greinin þarfnast ekki skýringar.
Um 3. gr.
Þessi grein heimilar fjármálaráðherra að endurlána til fjögurra aðila í B-hluta fjárlaga allt að 6.230 m.kr. af þeirri fjárhæð er kemur fram í 1. gr. frumvarpsins. Þeir eru:
Að öðru leyti er vísað til greinargerðar um viðkomandi stofnanir í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 1993.
Um 4. gr.
Í þessari grein er sett hámark á nýtingu þeirra lántökuheimilda sem kveðið er á um í sérlögum viðkomandi aðila. Er þetta í samræmi við ákvæði 13. gr. laga nr. 84/1985, um breytingu á lögum nr. 52/1966, um ríkisbókhald, gerð ríkisreiknings og fjárlaga, sem hljóðar svo: „Sé í öðrum lögum en fjárlögum og lánsfjárlögum kveðið á um lántöku og ábyrgðarheimildir skal nýting þeirra ætíð vera innan þeirra marka sem sett eru í fjárlögum og lánsfjárlögum ár hvert.“ Um er að ræða eftirtalda aðila:
Engin takmörk eru sett á ábyrgð ríkissjóðs á lántökum Landsbanka Íslands og Búnaðarbanka Íslands, sbr. 2. gr. laga nr. 86/1985, um viðskiptabanka, með áorðnum breytingum, önnur en þau sem þar koma fram.
Landflutningasjóði er ekki ætluð lántaka á árinu 1993 enda starfsemi sjóðsins lítil. Málefni hans eru til skoðunar í samgönguráðuneyti.
Í lánsfjárlögum fyrir árið 1992 var ríkisábyrgð afnumin af öllum skuldbindingum sem Fiskveiðasjóður stofnar til eftir 1. mars 1992. Þannig er ekki sett þak á lántökur Fiskveiðasjóðs í 4. gr. frumvarpsins. Hins vegar bera lánskjör Fiskveiðasjóðs ótvírætt vitni þess að erlendir lánardrottnar telja að eignarhald ríkissjóðs á sjóðnum jafngildi fullri ríkisábyrgð. Því er í viðauka þessa frumvarps miðað við að lántökur Fiskveiðasjóðs verði eigi hærri en 2.500 m.kr. á næsta ári.
Um 5. gr.
Í 5. gr. frumvarpsins er fjármálaráðherra veitt heimild til að ábyrgjast með sjálfskuldarábyrgð lántökur sjálfstæðra aðila sem ekki hafa lántökuheimild í sérlögum, sbr. 4. gr. frumvarpsins. Á árinu 1993 er gert ráð fyrir að veita þrjár almennar ríkisábyrgðir:
Í 5. gr. laga nr. 43/1990, um Lánasýslu ríkisins, segir að fjármálaráðherra sé heimilt að taka lán í stað þess að veita ábyrgðir á veittum lánum þegar það þykir hagkvæmara. Slíkt hefur venjulega verið gert þegar um smærri og áhættusamari lántökur er að ræða.
Um 6. gr.
Í viðauka þessa frumvarps kemur fram hvernig ráðgert er að skipta lántökum milli innlendra markaða og erlendra. Í því sambandi er innlend útgáfa markaðsverðbréfa talin til innlendrar lántöku en ógjörningur er að hafa eftirlit með endanlegum kaupendum þessara bréfa sérstaklega eftir að frjálsræði eykst í fjármagnsflutningum milli landa.
Eins og getið var um að framan er stefnt að því að taka fyrir yfirdrátt ríkissjóðs í Seðlabankanum um næstu áramót. Þannig þyrfti ríkissjóður strax á næsta ári að mæta allri lánsfjárþörf sinni á markaði. Til að draga úr sveiflum á innlendum peningamarkaði við þessa breytingu er mikilvægt að fjármálaráðherra sé heimilt að víkja frá þeirri skiptingu á lántökum ríkissjóðs sem fram kemur í viðauka. Þá taka gildi á næsta ári reglur um frjálsa fjármagnsflutninga og þykir ástæða til að hafa þetta svigrúm verði verulegt fjárstreymi úr landinu. Sveigjanleiki í þessum efnum kann að vera nauðsynlegri nú en oft áður.
Um 7. gr.
Í þessari grein er fjármálaráðherra heimilað að samþykkja að þeir aðilar, sem njóta ríkisábyrgðar á lántökum sínum, endurfjármagni þær þegar hagstæðari kjör bjóðast, stofni til vaxta- eða skuldaskipta og nýti skammtímalánsform þegar það á við til þess að komast hjá áhrifum af vaxtasveiflum. Í síðasta liðnum felst m.a. heimild til þess að semja um hámark eða lágmark á breytilegum vöxtum.
Um 8. gr.
Hér er áréttað ákvæði 2. mgr. 7. gr. laga nr. 43/1990, um Lánasýslu ríkisins, þar sem fram kemur að bera þurfi undir hana lánskjör á nýjum erlendum lánum, sbr. II. kafli þessa frumvarps, svo og lánabreytingar, sbr. 7. gr. þessa frumvarps. Með greininni er ætlað að tryggja að kjör á erlendum lánum þessara aðila séu ávallt í samræmi við það að þau beri ríkisábyrgð. Seðlabanki Íslands hefur annast þessa framkvæmd í umboði fjármálaráðherra og ekki er búist við að breyting verði á því að svo stöddu.
Um 9. gr.
Í þessari grein segir að til lántöku viðkomandi aðila teljist yfirtekin lán, ábyrgðir veittar á lántökum þriðja aðila og milliganga um töku erlendra lána fyrir innlenda aðila. Þetta er á grundvelli auglýsingar viðskiptaráðuneytis, um erlendar lántökur og leigusamninga vegna innflutnings á vélum, tækjum og búnaði til atvinnurekstrar, eða annarra heimilda veittum einstaka fyrirtækjum. Þessar lántökur skulu rúmast innan heimildar sem tilgreind er í II. kafla frumvarpsins.
Um 10. gr.
Hér er kveðið á um að erlendar fjárhæðir miðist við kaupgengi gjaldmiðla samkvæmt gengisskráningu Seðlabanka Íslands á staðfestingardegi lánsfjárlaga.
Um 11. gr.
Í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 1993 er gert ráð fyrir skerðingu á lögbundnum framlögum til ýmissa aðila og verkefna. Með þessari grein er mælt fyrir um að framlög ríkissjóðs samkvæmt viðkomandi lögum verði þess í stað ákveðin í fjárlögum 1993.
Um 12. og 13. gr.
Greinarnar þarfnast ekki skýringar.
